πολιτιστικοί κύκλοι

Μέθοδος ταξινόμησης των πολιτιστικών εποικοδομημάτων, που στηρίζεται στην αναγνώριση των διαφορετικών παραδόσεων, εθίμων, συστημάτων οικονομικής και κοινωνικής ζωής, που δημιούργησαν οι διάφοροι λαοί. Παρουσιάστηκε στην αρχή του αιώνα από επιστήμονες της γερμανικής σχολής (Λέο Φρομπένιους, Φριτς Γκρέμπνερ, Μπέρνχαρτ Άνκερμαν κλπ.), οι οποίοι αναγνώρισαν τη δυνατότητα να μελετηθεί η εξέλιξη των λαών με βάση κοινά γενετικά στοιχεία, συνδεόμενα μέσα σε καθορισμένα όρια χρόνου και χώρου. Διαφοροποιούμενη από τις αρχές της νατουραλιστικής θεωρίας της εξέλιξης –κατά την οποία η γένεση ενός κύκλου πολιτισμού μπορεί να προσδιοριστεί σε μια οποιαδήποτε περιοχή όπου εμφανίζονται οι μορφές που θεωρούνται πιο απλές στην ανάπτυξή της– η μέθοδος αυτή ταξινόμησης λαμβάνει υπόψη τις διάφορες δυνατότητες διάδοσης των ανθρώπινων εποικοδομημάτων πολιτισμού και των ιστορικών συνθηκών που μπορούν να καθορίσουν με λιγότερο ή περισσότερο γρήγορη τεχνολογική ανάπτυξη. Σύμφωνα με μια γνωστή ταξινόμηση –που πρότεινε ο εθνολόγος Ζορζ-Αλεξίς Μονταντόν (1919) και την ανέπτυξαν στη συνέχεια πολυάριθμοι μελετητές– η σημερινή ανθρωπότητα θα μπορούσε να υποδιαιρεθεί στους εξής πολιτιστικούς κύκλους, που κατανέμονται έτσι: Πρωτόγονος κύκλος (Πυγμαίοι και Τασμανίδες): τα μέσα συντήρησης αποκτώνται με το κυνήγι, την αλιεία και με τη συλλογή καρπών και ριζών· τόξο απλό ή έλλειψη τόξου· κατοικία που περιορίζεται σε απλό καταφύγιο· λείπουν τα φορέματα και μια πραγματική χειροτεχνία λίθινων αντικειμένων· διαδεδομένη η μονογαμία· επικρατεί η πίστη σε ένα υπέρτατο ον. Κύκλος του μπούμερανγκ (Αυστραλία): κυνήγι, αλιεία και συλλογή καρπών· μπούμερανγκ, πελέκι, και ρόπαλο ως όπλα· καλύβα σε σχήμα κυψέλης· μονογαμία και πολυγαμία· μονοθεΐα και σεληνιακές λατρείες. Τοτεμικός κύκλος ή των ανώτερης βαθμίδας κυνηγών (Αυστραλία, Νέα Καληδονία, νησιά Φίτζι, Βόρεια Αμερική): κυνήγι, αλιεία και συλλεκτική δραστηριότητα· αιχμηρά όπλα από πέτρα, δόρατα με προωστήρα, πελέκι μονόξυλο· κατοικία κυλινδρική-κωνική· ζωγραφική του σώματος· πατριαρχική οικογένεια· σεληνιακές λατρείες. Κύκλος των δύο τάξεων ή παλαιομητριαρχικός (Νέα Γουινέα, Νέες Εβρίδες, Ινδοκίνα, Ινδία, Κονγκό, Γουινέα): γεωργία με το τσαπί-ρόπαλο, πλατιά ασπίδα· καλύβα τετράγωνη· φλάουτο, τύμπανο, μουσικό τόξο· μονόξυλο· μητριαρχική οικογένεια· τελετές μύησης και φυλή χωρισμένη σε δύο τάξεις, με την υποχρέωση, όσον αφορά στους γάμους, οι δύο σύζυγοι να ανήκουν σε διαφορετικές τάξεις· σεληνιακές λατρείες και κανιβαλισμός. Κύκλος του πολεμικού τόξου ή νεομητριαρχικός (Παπουασία, Μελανησία, Ινδία, Αφρική, Αμερική): γεωργία με το τσαπί· ζώα της αυλής· πολεμικό τόξο, πλατιά ασπίδα, πελέκι· κεραμική και καλαθοπλεκτική· οικισμοί σε πασσάλους· τύμπανα με μεμβράνη· μονόξυλα με σανίδια· μεγάλη μητριαρχική οικογένεια· σεληνιακές λατρείες και κυνήγι κεφαλών. Σουδανικός και πολυνησιακός κύκλος ή των κρατιδίων: ρόπαλο, καταπέλτης και δόρυ (δεν υπάρχει τόξο)· υφάσματα από χτυπημένη φλούδα· ύφανση· λειασμένη πέτρα, επίσης και μεταλλουργία· πατριαρχική οικογένεια· μοναρχία, κοινωνικές τάξεις· σκλάβοι, σεληνιακές λατρείες. Αρκτικός και ποιμενικός κύκλος: κυνήγι, αλιεία, βοσκή κοπαδιών· καλύβες, σκηνές· κτηνοτροφία· αντικείμενα από κόκαλο· τόξο, καμάκι, πατριαρχική οικογένεια. Μεξικο-ανδικός κύκλος: αγροτική καλλιέργεια· χειροτεχνία λίθου· χρυσός, ορείχαλκος, μεγάλα πέτρινα μνημεία· ανθρώπινες θυσίες, σεληνιακές λατρείες. Ινδικός, σινικός, μεσογειακός και ισλαμικός κύκλος. Αντιστοιχούν στους μεγάλους ιστορικούς πολιτισμούς του αρχαίου κόσμου. Το ύψιστο πολιτιστικό σημείο αντιπροσωπεύεται από τη σύγχρονη ευρωπαϊκή κουλτούρα. Πολιτιστικοί κύκλοι, εντοπισμένοι κατά την άποψη του Ζαν-Αλεξίς Μονταντόν: Α) πρωτόγονος, Β) του μπούμερανγκ, Γ) τοτεμικός, Δ) παλαιομητριαρχικός, Ε) νεομητριαρχικός, Ζ) πολυνησιακός, Η) σουδανικός, θ) αρκτικός, I) ποιμενικός, Κ) μεξικοανδικός, Λ) σινικός, Μ) ινδικός, Ν) ισλαμικός, Ξ) μεσογειακός.